بسته بندی قرص‌ها به اندازه‌ی تولید خود دارو اهمیت زیادی دارد و در سال‌های اخیر بیشتر به این مورد توجه می‌شود. چون پوششی هستند که از مواد دارویی در برابر عوامل مختلف محافظت کرده و سلامت آن‌ها را تضمین می‌کنند.
امروزه روش‌های زیادی برای طراحی و چاپ بسته بندی داروها وجود دارد و از مواد مختلفی برای ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. اما در حالت کلی همه‌ی بسته بندی‌ها باید طبق اصول و استانداردهای دارویی انجام شوند تا به مواد دارویی داخل آن‌ها آسیبی نرسد.
از گذشته تا به امروز قرص‌ها بیشتر از بقیه‌ی داروها تجویز می‌شوند و تنوع زیادی دارند اما چون برخی افراد در بلعیدن آن دچار مشکل می‌شوند و قبل از بلع، قرص در دهان آن‌ها باز می‌شود کپسول‌ها تولید شدند. این نوع داروی خوراکی دارای پوششی از جنس ژلاتین است که قابل هضم بوده و در معده حل می‌شود.
معمولا داروهای روغنی را با پوشش نرم و انواع پودری و خشک را با پوشش سخت به صورت کپسول تولید می‌کنند. غلاف کپسول‌ها خود به عنوان محافظی برای آن‌ها محسوب می‌شود اما در برابر عوامل بیرونی بسیار حساس و آسیب پذیر هستند و باید در مقابل رطوبت، دما و خشکی هوا محافظت شوند تا به محتویات آن آسیب نرسیده و کیفیت خود را حفظ کنند. در این مقاله انواع بسته بندی قرص‌ها و بهترین نوع آن را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب:
(با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت می شوید)
قرص‌ها و کپسول‌ها نسبت به سایر داروها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و در سلامت افراد نقش بسیار مهمی دارند و بسته بندی آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
بسته بندی قرص‌ها از چند جهت حائز اهمیت است و باید در مراحل تولید و بسته بندی حساسیت زیادی به خرج داد.
از جمله دلایل بسته بندی می‌توان به محافظت از قرص‌ها و کپسول‌ها در برابر عوامل خارجی و اشعه‌های مضر اشاره کرد.
 |
 |
در نتیجه از ورود انواع آلودگی به داخل آن‌ها جلوگیری شده و میزان ماندگاری دارو افزایش می‌یابد.
بسته بندی این داروها باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر حفاظت از دارو به مدت طولانی بتوان روی آن اطلاعات مورد نیاز از جمله نام شرکت تولید کننده، نام دارو و مقدار دوز قابل مصرف، تاریخ تولید و انقضا و مواردی از این قبیل را چاپ کرد.
به طور کلی هر دارویی که بدون بسته بندی مناسب باشد فاقد اعتبار است و مصرف آن نه تنها به سلامتی فرد کمک نمی‌کند بلکه باعث ایجاد مشکلات جدیدی می‌شود. به همین دلیل بسته بندی قرص‌ها اهمیت زیادی دارد و نباید به آن بی توجهی کرد.
قرص‌ها و کپسول‌ها مانند داروهای دیگر نیاز به بسته بندی و محافظت دارند. به طور کلی در سه نوع بسته بندی می‌شوند که هرکدام دارای ویژگی‌های خاصی هستند و در نهایت در شرایط مختلف از این داروها محافظت می‌کنند.
قرص‌ها ابتدا درون این بسته بندی قرار می‌گیرند و با آن تماس مستقیم دارند. مواد به کار رفته در این بسته بندی اهمیت بسیار زیادی دارد.
چون قرص‌ها بدون هیچ پوششی داخل آن قرار می‌گیرند و اگر جنس این مواد مناسب نباشد دارو دچار واکنش شیمیایی شده و کارایی خود را از دست می‌دهد.
معمولا برای این بسته بندی از فویل آلومینیومی استفاده می‌شود. چون هم در برابر عوامل خارجی از قرص‌ها محافظت می‌کند و هم می‌توان اطلاعات مورد نیاز را روی آن چاپ کرد.
قرص‌ها معمولا به صورت ورقهای بسته بندی می‌شوند و چند ورقه باهم داخل یک جعبه قرار می‌گیرند. این بسته بندی به طور مستقیم با خود قرص‌ها ارتباط ندارد و برای نگهداری و گروه بندی آن‌ها به کار می‌رود.
معمولا از مقواهای نازک و گاهی اوقات از مقوای پشت طوسی تهیه می‌شوند که هم سبک هستند و هم قابلیت سفارشی سازی دارند.
همچنین بعد از استفاده قابل بازیافت هستند و برای محیط زیست خطری ندارند. روی این جعبه‌های دارویی نام دارو، آرم شرکت، تاریخ تولید و انقضا، نحوه‌ی مصرف و موارد دیگر را چاپ می‌کنند.
علاوه بر جنس جعبه‌های ثانویه طرح و گرافیک روی آن‌ها هم اهمیت زیادی دارد و باید متناسب با سن مصرف کننده باشد. بیشتر این بسته بندی‌ها به رنگ سفید هستند و روی آن‌ها اطلاعات، مشخصات تکمیلی و هشدارهای لازم درج می‌شود.
بعضی از داروها به اعلام هشدار خطر نیاز دارند که باید با رنگ‌های خاص روی جعبه مشخص شوند. همچنین سایز نوشته‌های روی آن باید کاملا خوانا باشد. افراد نابینا برای تشخیص دارو نیازمند وجود علائمی مانند خط بریل هستند. بنابراین باید در کنار توجه به جنس جعبه تمامی این موارد را رعایت کرد.
این جعبه‌ها به شکل کارتن هستند و به عنوان آخرین محافظ در هنگام بارگیری و حمل و نقل استفاده می‌شوند. اندازه‌ی این کارتن‌ها نسبتا بزرگ است و حدود 1 کیلوگرم ظرفیت دارند.
 |
معمولا از مقواهای بهداشتی مخصوص به نام ایندر برد با گراماژهای متفاوت ساخته می‌شوند که در برابر نور خورشید، ضربه و رطوبت از قرص‌ها محافظت می‌کنند. البته در مواردی که به محافظت بیشتری نیاز دارند از جعبه‌های لمینتی تشکیل شده از لایه‌های کاغذ، آلومینیوم و پلی اتیلن استفاده می‌شود.
بهترین نوع بسته بندی است که بدون دخالت دست و با کمک دستگاه انجام می‌شود. بسته بندی حبابی یا بلیستر شامل چند نوع متفاوت است که برای مواد غذایی، کالاهای بهداشتی و داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این بسته بندی به صورت وکیوم یک محفظه‌ی حبابی یا کپسولی ایجاد می‌کند که خالی از هرگونه هوای آزاد و اکسیژن است.
طرف دیگر این محفظه را با موادی از قبیل مقوا، پلاستیک و فویل آلومینیومی می‌پوشانند و می‌توان روی آن‌ها اطلاعات مورد نیاز دارو را چاپ کرد.
فویل‌های آلومینیومی در برابر آلودگی و رطوبت مقاوم‌تر هستند و با فشار انگشت به راحتی باز می‌شوند. بسته بندی حبابی به دو صورت گرم و سرد انجام می‌شود.
در نوع گرم یا حرارتی ورق پلاستیکی با استفاده از گرما، فشار قالب و مکش هوا به شکل دلخواه درمی‌آید. بعد از شکل گیری عملیات خنک سازی انجام می‌شود تا به راحتی از قالب جدا شود.
در نوع سرد به جای پلاستیک با کمترین امکانات به فویل‌های آلومینیومی شکل داده می‌شود. این فویل‌ها را به گونه‌ای روی قالب فشار می‌دهند تا به شکل آن دربیاید.
نوع سرد برای بسته بندی قرص‌های خاص به کار می‌رود. نوع پلاستیکی شفاف است و می‌توان داروی داخل بسته بندی را مشاهده کرد اما آلومینیوم این ویژگی را ندارد. معمولا قرص‌ها و کپسول‌های دارویی، آبنبات‌های ضد سرما خوردگی و ویتامین‌ها را به صورت حبابی بسته بندی می‌کنند.
این روش نسبت به انواع بسته بندی‌های قدیمی بهتر است و مزایای بسیاری دارد که به چند مورد اشاره می‌کنیم.
امنیت بالا و حفظ کیفیت دارو : این بسته بندی در شرایط خلاء و به دور از اکسیژن انجام می‌شود و روی آن را به طور کامل با روکش پلاستیکی یا آلومینیومی می‌پوشانند. به همین دلیل هیچ منفذی برای ورود هوا، رطوبت و سایر عوامل محیطی وجود ندارد و کیفیت قرص‌ها تا زمان باز شدن بسته بندی و مصرف آن‌ها مثل روز اول حفظ می‌شود.
قابلیت تعیین اندازه‌ی مواد : از مزایای دیگر این روش وجود قالب مشخص برای هر دارو است و نیاز نیست که وزن تک تک آن‌ها اندازه گیری شود. چون حجم هر قالب از قبل تعیین شده و بسته بندی انواع قرص‌ها به صورت استاندارد انجام می‌شود. علاوه بر این مورد، سرعت کار این دستگاه بالا است و در زمان صرفه جویی می‌شود.
استفاده از مواد مختلف برای بسته بندی : همان طور که اشاره کردیم در بسته بندی حبابی از پلاستیک شفاف یا تیره، مواد پلیمری و فویل‌های آلومینیومی استفاده می‌شود. اما نیاز نیست که با هربار تغییر مواد بسته بندی نوع دستگاه نیز تغییر کند. بلکه با یک دستگاه و تنها با تغییر مواد اولیه می‌توان انواع بسته بندی‌ها را انجام داد.
امکان ارائه‌ی گزارش نوشتاری در مورد دارو : در این بسته بندی امکان برچسب زنی روی پوشش دارو وجود دارد و می‌توان تمام اطلاعات مورد نیاز مصرف کننده را روی آن درج کرد.
قابلیت سفارشی سازی : در بسته بندی با دستگاه بلیستر این امکان وجود دارد که هر شرکتی نحوه‌ی بسته بندی، تعداد قرص‌های موجود در هر بسته و مواد اولیه به کار رفته در آن را تعیین کند.
قرص‌ها و کپسول‌ها با روش‌های مختلف و در ظروف گوناگون بسته بندی می‌شوند. علاوه بر بسته بندی ورقهای به صورت وکیوم فرمینگ با دستگاه بلیستر، انواع ظروف با جنس‌های متفاوتی وجود دارند که برای بسته بندی اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرند و با مواد دارویی ارتباط مستقیم دارند. هرکدام از این ظروف دارای مزایا و معایبی هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
 |
 |
ظروف شیشه‌ای
در بین ظروف دارویی انواع شیشه‌ای به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص محبوبیت زیادی دارند و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. از مزایای آن‌ها می‌توان به مقاومت کافی در برابر عوامل محیطی اشاره کرد که قرص‌ها و سایر داروها را از رطوبت، خشکی و سایر عوامل در امان نگه می‌دارند.
در برخورد با قرص‌ها واکنش نشان نمی‌دهند و در برابر تغییرات دما مقاوم هستند. به راحتی قابلیت استریل شدن دارند و هر گونه آلودگی، باکتری و میکروب موجود روی آن‌ها با جوشاندن ظرف در دمای بالا از بین می‌روند.
انواع ظروف شیشه‌ای شامل 5 طیف مستطیل، فلاسک، سیروپ، آپوتچاری و وینچستر هستند که به غیر از دو نوع فلاسک و مستطیل شکل، بقیه‌ی آن‌ها در انواع شفاف و کهربایی وجود دارند و برای نگهداری و بسته بندی قرص‌ها و مکمل‌ها به کار می‌روند.
معمولا درب این ظروف را با لاستیک می‌پوشانند تا محتویات آن‌ها در معرض اکسید شدن و خرابی قرار نگیرند. همچنین داروها به راحتی و با سرعت بالایی درون این ظرف‌ها پر می‌شوند و مقرون به صرفه هستند.
تنها ایراد آن‌ها احتمال شکستگی و خرد شدن در هنگام برخورد با زمین است که باعث ایجاد هوا و تغییر PH دارو می‌شود. گاهی رنگ شفاف آن‌ها برای بعضی از داروهای حساس به نور مناسب نیست که در این صورت از انواع رنگی که نور را از خود عبور نمی‌دهند استفاده می‌شود.
این ظروف به دلیل مواد به کار رفته در ساخت آن‌ها نسبت به انواع شیشه‌ای سبک‌تر هستند. انعطاف بالایی دارند و در برابر ضربه مقاوم‌اند و دچار شکستگی نمی‌شوند.
در حجم‌های مختلف وجود دارند و برای بسته بندی انواع داروهای مایع و جامد از جمله قرص‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قرص‌ها هم مانند شربت‌ها و سایر داروها به شرایط خاصی برای نگهداری نیاز دارند تا فاسد و خراب نشوند. ظروف پلاستیکی نسبت به انواع شیشه‌ای قیمت کمتری دارند و چون دچار شکستگی نمی‌شوند حمل و نقل آن ها آسان‌تر است.
این ظرف‌ها را از ماده‌ای به نام پلی اتیلن می‌سازند که نسبت به خود پلاستیک مقاوم‌تر است و جنس مرغوب و باکیفیتی دارد. این ظروف به دو روش تولید می‌شوند که هر کدام برای نگهداری داروی خاصی مناسب هستند.
در روش اول از پلی اتیلن با تراکم بالا استفاده می‌کنند که مقاومت بالایی در برابر رطوبت دارند اما نمی‌توان مواد حلال را درون آن‌ها نگهداری کرد. در روش دوم نیز از همان پلی اتیلن با تراکم نسبتا کمتری استفاده می‌شود.
ظروف پلاستیکی تولید شده با روش دوم با قابلیت انعطاف پذیری بالایی در برابر انواع شرایط دارند و برای نگهداری انواع داروها مناسب هستند.
یکی از معایب آن‌ها امکان واکنش شیمیایی با مواد دارویی است که در صورت استفاده از انواع مناسب برای هر دارو این مشکل رفع می‌شود.
این ظرف‌ها از فولاد ضد زنگ و آلومینیوم ساخته می‌شوند و نسبت به دو نوع شیشه‌ای و پلاستیکی مقاومت بیشتری در برابر ضربه دارند. نفوذ ناپذیر هستند و از ورود انواع آلودگی‌ها، رطوبت، نور خورشید و اشعه‌های مضر به درون بسته بندی جلوگیری می‌کنند. به همین دلیل به عنوان بهترین ظرف برای بسته بندی قرص‌ها محسوب می‌شوند. البته ممکن است با برخی از داروهای مایع واکنش شیمیایی انجام بدهند اما برای داروهای پودری و جامد مثل قرص‌ها مناسب هستند.
قرص‌ها از رایج‌ترین داروهای مورد مصرف هستند و توجه به بسته بندی آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. بسته بندی اولیه به طور مستقیم با خود دارو در ارتباط است. به همین دلیل باید از موادی تهیه شود که به مواد دارویی داخل خود آسیب نرساند. بسته بندی حبابی با دستگاه بلیستر بهترین نوع بسته بندی برای مواد دارویی و قرص‌ها محسوب می‌شود. چون بدون دخالت دست و به صورت وکیوم انجام می‌شود و به بهترین نحو کیفیت قرص‌ها را حفظ می‌کند.
واحد تحقیق و توسعه مجتمع چاپ و بسته بندی کیان مهر