بعد از فرایند ساخت و تولید دارو مرحله بسته‌بندی آن قرار دارد. هر دارو با توجه به فرمولاسیون و ویژگی‌های مراقبت خاص لازم است تا در شرایط و در بسته‌هایی قرار بگیرد تا مواد آن واکنش ندهند و تغییر نکنند و در نتیجه ثمربخشی آن‌ها حفظ شود. در این مقاله به اهمیت طراحی بسته بندی جعبه دارویی خواهیم پرداخت و شما را با نکاتی در این فرایند آشنا خواهیم کرد.
فهرست مطالب:
(با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت می شوید)
بسته‌بندی داروها و به طورکلی سایر مواد غذایی یا شیمیایی با هدف تبلیغات، حفظ و نگه‌داری از محصول و جلوگیری از فاسد شدن دارو انجام می‌گیرد.
 |
 |
این مسئله برای مواد شیمیایی و به‌ویژه داروها مهم‌تر نیز می‌باشد چرا که حفظ و نگه‌داری دارو در جهت حفظ اثرگذاری آن و به عنوان درمانگر بسیار اهمیت دارد و اگر یک دارو خاصیت درمانی خود را از دست بدهد عملاً دیگر نام دارو را بر روی آن نمی‌گذاریم. در نتیجه طراحی جعبه و بسته بندی دارو برای جلوگیری از فاسد شدن دارو بسیار مهم است.
مقاصد تبلیغاتی در بسته‌بندی داروها خیلی مطرح نمی‌شود و بیشتر برای محصولات آرایشی و بهداشتی که زیرمجموعه دروها هستند و بخش کوچکی از درمان را ممکن است انجام بدهند، در نظر گرفته می‌شود.
جعبه‌های کاغذی و مقوایی در بسته‌بندی دارو بسیار مهم است و بخش عمده‌ای از داروها به‌وسیله جعبه مقوایی بسته‌بندی می‌شود.
جعبه‌های مقوایی که در بسته‌بندی دارو استفاده می‌شوند مقدار زیادی از دارو را در خود جای می‌دهند و همینطور قابل بازیافت هستند در نتیجه آسیبی به طبیعت وارد نمی‌کند و در راستای کاهش هزینه‌ها مفید واقع می‌شود.
در کارخانه‌های داروسازی قسمتی از بسته‌بندی به وسیله نیرو انسانی انجام می‌شود اما با پیشرفت تکنولوژی و صنعت بسته‌بندی قسمتی از نیروی انسانی را نیز ابزار و ماشین‌های صنعتی تشکیل داده‌اند که بسته‌بندی را انجام می‌دهند.
بسته‌بندی با استفاده از ابزار و ماشین‌آلات صنعتی باعث افزایش رعایت بهداشت و نکات ایمنی می‌شود و دارو با اصول بهداشتی بیشتر به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد.
طراحی جعبه و بسته بندی دارو شامل کلیه عملیات ضمن تولید دارو و رسیدن آن به مصرف‌کننده می‌شود؛ بنابراین بسته‌بندی بخش جدایی‌ناپذیر از فرایند تولید دارو است و به همین دلیل است که شیوه بسته‌بندی و مواد به کار رفته در جعبه‌ها و یا سایر اقلام بسته‌بندی بسیار مهم هستند.
جعبه مورد استفاده در بسته‌بندی دارو جعبه‌ای با نام ایندر است. این جعبه‌ها به طور ویژه برای بسته‌بندی دارو به کار گرفته می‌شوند.
مقوا ایندر دارای گواهی‌نامه بین‌المللی است و به دلیل داشتن استانداردهای لازم برای نگه‌داری و حفاظت از دارو تحت عنوان مقوا بهداشتی نیز در بازار موجود است. این مقوا در ضخامت‌های متفاوت وجود دارد که این مقیاس با توجه به نوع دارو و میزان حفاظت لازم تعیین می‌شود.
مقوا ایندر باید ابتدا چاپ شوند و در این مرحله مشخصات و عکس دارو بر روی مقوا درج شده و سپس مقوا به مرحله تیغ‌زنی وارد می‌شود.
پس از این مرحله و ایجاد برش‌ها در ابعاد مورد نیاز یک سمت مقوا چسب زده می‌شود و آماده ارسال به کارخانه داروسازی و استفاده برای بسته‌بندی دارو می‌شود.
به طور کلی فرایند طراحی و بسته بندی دارو و متریال به کاربرده شده در این فرایند به چند عامل بستگی دارد. این عوامل عبارت هستند از:
• اطمینان از ایمنی بیمار
• اطمینان از مؤثر بودن دارو
• کنترل اکسید شدن دارو و درنتیجه ازکارافتادن اثربخشی دارو
• رطوبت
• گرما
• و ...
هنگامی‌که صحبت از بسته بندی دارو می‌شود به این معنی است که دارو از هرگونه بیماری و میکروب درامان باشد و سالم و بدون هرگونه باکتری یا میکروب مضر به دست بیمار برسد. در فرایند طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو باید در نظر بگیریم که هرگونه فرایندی که احتمال ایجاد آلودگی در بسته‌بندی و دارو شود باید از پروسه بسته‌بندی حذف شود تا ایمنی دارو به خطر نیفتد.
جعبه مقوایی که در بسته‌بندی دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد باید از نفوذ دارو به بسته‌بندی و یا جعبه آن جلوگیری کند. درصورتی‌که هرگونه نفوذ دارو به جعبه و بسته‌بندی داشته باشیم در این صورت طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو در این مورد فاقد اعتبار است و باید تعویض گردد.
 |
البته شرکت‌های داروسازی به فرایند بسته‌بندی اهمیت زیادی می‌دهند و از مقوا و موادی استفاده می‌کنند که موجب بروز همچین پیشامد‌هایی نشود و ایمنی دارو از بین نرود.
نکته‌ای دیگری که در طراحی جعبه و بسته بندی دارو وجود دارد این مورد است که تمامی اطلاعات مربوط به دارو (معرفی دارو) بر روی جعبه و بسته‌بندی آن درج می‌شود لذا افراد با مطالعه اطلاعات درج شده بر روی جعبه تا حدودی با نوع دارو و طریقه مصرف آن آشنا می‌شوند.
جعبه فاقد اطلاعات مشخص نمی‌کند که چه دارویی داخل جعبه وجود دارد درنتیجه بسته‌بندی بی‌معنا است و باید تعویض گردد. البته همچین مواردی در بسته‌بندی دارو مشاهده نمی‌شود. اطلاعاتی که بر روی جعبه دارو درج می‌شود شامل موارد زیر می‌باشد:
• نام دارو
• تاریخ تولید
• تاریخ انقضا
• شرکت تولیدکننده دارو
• طریقه مصرف دارو
• ترکیبات دارو
بسته‌بندی دارو و طراحی جعبه می‌تواند باعث برتری بعضی از شرکت‌های داروسازی نسبت به سایر برندها باشد.
شرکت‌های داروسازی با توجه به نیاز افراد و با پیشرفت صنعت بسته‌بندی و تکنولوژی می‌توانند با ارائه ایده‌های نو و کارآمد در این زمینه باعث ایجاد کیفیت بیشتر در طراحی جعبه و بسته بندی دارو شوند و در نهایت رضایت بیشتر مصرف‌کنندگان را به دست بیاورند.
در فرایند طراحی و چاپ جعبه‌های دارویی علاوه بر توضیحات ارائه شده لازم است نکاتی را در جهت بهبود کیفیت نیز رعایت کنید. این نکات شامل موارد زیر می‌شوند:
• استاندارهای سازمان جهانی بهداشت و استاندارهای بین‌المللی در چاپ جعبه دارو باید در نظر گرفته شوند
• رنگ‌های مورد استفاده در طراحی و چاپ جعبه باید به دقت انتخاب شوند. همان‌طور که می‌دانید هر رنگ بیانگر اعلان و هشدار خاصی است پس از هر رنگ باید در جای به خصوص استفاده کرد.
• فونت پریل برای نابینایان باید بر روی جعبه دارو درج شود.
• اطلاعات مربوط به دارو باید بر روی جعبه چاپ شود.
• کاربرد پلمب جعبه و به طور کل مواردی که باعث تأیید اصالت کالا می‌شود مثل لوگو، چسب‌های حرارتی و ...
طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو باید پیام‌های مورد نیاز را به مصرف‌کنندگان برساند. پیام‌هایی که لازم است از طریق بسته‌بندی به مخاطبان برسد شامل موارد تبلیغاتی و افزایش فروش، حفاظت و نگه‌داری از محصول در برابر آسیب‌های محیطی و همینطور آگاه کردن مصرف‌کننده نسبت به محتوا داخل بسته‌بندی است.
باز و بسته کردن بسته‌بندی نیز از دیگر نکاتی است که در هنگام طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو باید در نظر گرفته شود و همینطور ایمن بودن کودک در برابر برخورد به دارو و مصرف نکردن آن نیز باید در انواع بسته‌بندی دارو مورد توجه قرار بگیرد.
احتمالاً تاکنون خبرهایی را راجع به مصرف دارو توسط کودکان به‌اشتباه را شنیده‌اید که این خطاها به علت مشکل بسته‌بندی داروها اتفاق افتاده است. بسته‌بندی داروها باید در مقابل راه‌های احتمالی که کودک از آن برای بازکردن بسته‌بندی استفاده می‌کند مقاوم باشد.
همان‌طور که می‌دانید کوکان نسبت به همه وسایل کنجکاوی بیش از حد نشان می‌دهند و احتمالاً از راه‌های خلاقانه‌ای برای بازکردن بسته‌بندی وسایل به‌خصوص داروها استفاده می‌کنند درنتیجه باید تمامی این اتفاقات و مسائل در روند طراحی و تولید جعبه و بسته‌بندی دارو در نظر گرفته شود.
البته با توجه به ایجاد فضای رقابتی در میان شرکت‌های داروسازی و پیشرفت صنعت بسته‌بندی متوجه طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو به شکل‌های متفاوت شده‌اید. اگر سری به داروخانه‌ها بزنید احتمالاً یک دارو مشخص را با چندین بسته‌بندی مشاهده خواهید کرد و البته این امر بسیار تأثیرگذار بر روند بهبود فرایند بسته‌بندی شده است.
شرکت‌های داروسازی با در نظرگرفتن نیاز مصرف‌کنندگان و گروه‌های سنی مختلف بسته‌بندی‌های متفاوتی را در خط تولید دارو به کار می‌برند.
طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو دارای طیف وسیع و گسترده‌ای از کاربردهای متفاوت است. علاوه بر نکات گفته شده که بسته‌بندی دارو در جهت نگه‌داری و حفاظت از دارو، آگاهی دادن از محتوا درون بسته‌بندی و همینطور ابزاری برای تبلیغات و بازاریابی اسست، بسته‌بندی دارو برای راحت‌تر کردن استفاده از دارو نیز باید موثر باشد.
 |
 |
دارو برای رد‌های سنی متفاوت ممکن است تجویز شود و شاید برای بعضی از گروه‌های سنی به کاربردن انواعی از بسته‌بندی‌ها سخت و مشکل باشد.
به همین جهت طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو باید به شکلی باشد که قابلیت کاربرد و مصرف توسط تمامی گروه‌های سنی را داشته باشد.
به طور کلی انواع بسته‌بندی دارو در سه گروه اولیه، ثانویه و سوم قرار می‌گیرد. البته لازم به ذکر است که استفاده از رنگ‌های مناسب نیز بسیار اهمیت دارد و همان‌طور که می‌دانید هر رنگ نشانه پیامی خاص است و اگر لازم است هشدار و یا پیامی مربوط به دارو، عوارض آن، طریقه مصرف و روش نگه‌داری دارو مطرح شود باید رنگ مناسب برای این کار انتخاب بشود.
بسته‌بندی اولیه که به آن اشاره کرده‌ایم در واقع لایه اولی است که دارو را در برمی‌گیرد مثل ورق‌های قرص و یا قوطی شیشه‌ای یا پلاستیکی شربت. بسته‌بندی ثانویه و سوم نیز لایه‌هایی از بسته‌بندی هستند که بیشتر نقش محافظت خارجی را برعهده می‌گیرند مثل بسته بندی جعبه‌های مقوایی.
در بسته‌بندی‌های ثانویه می‌توان نکاتی را رعایت کرد که باعث حمل آسان‌تر قرص شود مخصوصاً اگر دارویی باشد که لازم است به طور مداوم و همیشگی در دسترس فرد برای مصرف قرار بگیرد.
پس اگر چنین داروهایی دارای بسته‌بندی باشند که بیشترین راحتی را در حمل به مصرف‌کننده القا کند، از نظر کاربرد مؤثرتر خواهد بود. طراحی جعبه و بسته‌بندی کوچک نیز می‌تواند از جمله عواملی باشد که حمل دارو را راحت‌تر می‌کند.
هرگونه جزئیاتی در بسته‌بندی که موجب نفی کودکان از مصرف دارو شود امتیازی مثبت برای بسته‌بندی ثانویه در نظر گرفته می‌شود.
یکی از اقلام بسته‌بندی، بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی است. جنس بطری‌ها با توجه به ماده دارویی تعیین می‌شود و درصورتی‌که نسبت به هرکدام از این مواد سازگارتر باشند از آن ماده خاص برای بسته بندی و طراحی بطری استفاده می‌شود. بطری‌های دارو در رنگ‌های متفاوتی ساخته می‌شوند.
اغلب بطری‌های پلاستیکی که مشاهده می‌کنید در رنگ سفید و بطری‌های شیشه‌ای در رنگ کهربایی موجود است. بطری‌های پلاستیکی بیشتر برای قرص و کپسول به کار برده می‌شوند درحالی‌که بطری‌های شیشه‌ای اغلب نگه‌دارنده شربت دارویی می‌باشند.
در چاپ و بسته بندی جعبه دارویی با توجه به نوع بسته‌بندی (اولیه، ثانویه و سوم) یا مواد دارویی که قرار است در بسته‌بندی قرار بگیر از موارد مختلفی استفاده می‌شود. البته طیف گسترده مواد مورداستفاده در بسته‌بندی دارو همواره رو به افزایش است اما بیشترین و پرکاربردترین مواد مورد استفاده در بسته بندی دارو شیشه و پلاستیک است. شیشه و پلاستیک بیشتر در بسته‌بندی اولیه کاربرد دارند و همان‌طور که می‌دانید بسته‌بندی‌های ثانویه اغلب به‌صورت جعبه‌های مقوایی است.
استفاده از شیشه کهربایی برای بسته‌بندی دارو بسیار متداول است و دلیل این امر عدم عبور اشعه ماورا بنفش از این نوع شیشه‌ها است. در نتیجه در اثر تابش این اشعه هیچ‌گونه مشکلی در دارو و اثربخشی آن به وجود نخواهد آمد. شیشه‌های کهربایی در اندازه‌ها و ابعاد متفاوت تولید می‌شوند و همینطور در برابر شکستن تا حد زیادی مقاوم‌اند. از جمله مواد دیگری که در طراحی جعبه و بسته‌بندی دارو استفاده می‌شود می‌توان به پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن اشاره کرد.
طراحی جعبه و بسته بندی دارو امروزه از اهمیت زیادی برخوردار است و با توجه به پیشرفت صنعت داروسازی و افزایش شرکت‌های تولیدکننده دارو رقابت در میان آن‌ها افزایش پیدا کرده است. بسته‌بندی در آن راه می‌تواند بسیار مؤثر باشد و زمینه معرفی درست و آشنایی افراد جامعه را با محصولات و شرکت داروسازی آشنا کند. بسته بندی دارو برای بازاریابی، نگه‌داری از دارو و آگاه کردن بیمار از محتوا درون بسته‌بندی بسیار مهم است و همینطور رنگ به کار برده شده بر روی بسته‌بندی نیز تا حد زیادی به افراد کمک می‌کند تا با نوع دارو آشنا شوند.
انتخاب دارو با توجه به بسته‌بندی مناسب می‌تواند مصرف دارو و دور نگه‌داشتن آن را از دسترس کودکان، راحت‌تر کند. با توجه به ازدیاد برندهای دارویی انتخاب بسته‌بندی دلخواه کار چندان مشکلی نیست.
واحد تحقیق و توسعه مجتمع چاپ و بسته بندی کیان مهر